diafthora

 

Στον «Παρμενίδη» του Πλάτωνος, η αρχή της ταυτότητας δηλώνει την τάση της μονάδας να παραμένει ενιαία και άρτια στην ακεραιότητά της, ενώ η αρχή της ετερότητας δηλώνει την τάση της να μερίζεται σε υποδιαιρέσεις. Κατά τον φιλόσοφο Παρμενίδη, στο Ένα ή στο Eίναι αρμόζει η αιωνιότητα, το αγέννητο και ανώλεθρο, ιδιαίτερα όμως η τέλεια ενότητα, η αδιαφοροποίητη ταυτότητα με τον εαυτό του, δηλαδή η καθολική ομοιογένεια και η απόλυτη αμεταβλητότητα (ή μη μεταβλητότητα). 

Αυτά τα φιλοσοφικά διδάγματα που στις μέρες μας γίνονται αποδεκτά ξανά και πλέον τεκμηριώνονται στα σύγχρονα επιστημονικά δεδομένα της ατομικής και πυρηνικής φυσικής, αλλά τεκμαίρονται και με βάση τα σύγχρονα μαθηματικά, μας ανοίγουν νέα μονοπάτια σκέψεων και λεωφόρους προβληματισμού, απέναντι στην εφαρμοσμένη πολιτική επιστήμη της ελεγκτικής ή της εν γένει εκτελεστικής εξουσίας. 

Η αρχή της ταυτότητας μας υποδεικνύει την τάση της εξουσίας να παραμένει ενιαία και άρτια, παρά την ιστορική παραδοχή της συνθήκης - συμβολαίου για διάκριση των εξουσιών σε τρεις σαφώς διακεκριμένες υποδιαιρέσεις, την εκτελεστική, την νομοθετική και την δικαστική συνιστώσα. Από την άλλη, η αρχή της ετερότητας μας πιέζει να κάνουμε λίαν σαφή τα σύνορά τους και ευκρινή τα οριοθέσια των πεδίων άσκησης αυτών των εξουσιών. 

Τελικά βλέπουμε ότι η αρχή της ταυτότητας και η αρχή της ετερότητας αποτελούν μια άλλη μορφή εφαρμογής σε διαφορετικά επίπεδα, του φυσικού φαινομένου δράσης αντίδρασης ή των ισοσκελισμένων αντιτιθέμενων συμπαντικών δυνάμεων. Πως όμως θα φύγουμε από την ιδιοσυστατική αντιπαλότητα της φύσης και θα περάσουμε με διδάγματα στην ανθρώπινη κοινωνία και μάλιστα πως θα εκκοσμικεύσουμε τα φιλοσοφικά ή φυσικά δεδομένα στο πεδίο της άσκησης πολιτικής εξουσίας και στην αρένα των διαχρονικών κοινωνικών συγκρούσεων; 

Από την φιλοσοφική άποψη αυτή όπως ως άνω διατύπωσα, ο ελεατισμός (Προσωκρατικό φιλοσοφικό ρεύμα της Ιωνίας) είναι ακοσμικός: η ποικιλία των πραγμάτων έχει αφανιστεί μέσα στο Παν – Ένα. Εκείνο μόνο «Είναι», ενώ η ετερότητα των πραγμάτων είναι πλάνη και απάτη της αισθητηριακής αντίληψης. Βλέπουμε δηλαδή τον ελεατισμό να ομφαλοσκοπεί το Είναι σε επίπεδο κυρίως ύλης ή ενέργειας, ανοίγοντας τον δρόμο για την διερεύνηση του μικρόκοσμου και θεμελιώνοντας την αυγή της ατομικής και πυρηνικής φυσικής. 

Η πολλαπλότητα των πραγμάτων γύρω μας, που η εμπειρία μας τα παρουσιάζει να συνυπάρχουν ή να διαδέχονται το ένα στο άλλο, στάθηκε για τους Μιλήσιους φιλοσόφους η αφορμή να αναρωτηθούν ποια ήταν η κοινή σταθερή βάση, δηλαδή το Είναι, που όλα τ’ άλλα φαινόμενα είναι δικές της μεταβολές, δηλαδή το Γίγνεσθαι. 

Όμως μήπως ήρθε το πλήρωμα του χρόνου να γενικεύσουμε τα διαχρονικά αξιώματα ή έστω και να τα μεταφέρουμε ως παραλληλισμένα ή ως μεταφορικά ανάλογα, στις σύγχρονες πολιτικοκοινωνικές διεργασίες; Το ερώτημά μου στηρίζεται στην σημερινή αναγνώριση των κανόνων που διέπουν αξιωματικά ή ενίοτε και δογματικά την σύγχρονη ψυχολογία του βάθους, η οποία αναγνωρίζεται ως ο κοινός παρονομαστής των κοινωνικών δρώμενων, αφού παρεμβαίνει δημιουργικά ή διαλυτικά ή και μετασχηματιστικά, τόσο στην ατομική όσο και στην κοινωνική ψυχολογία. 

Στην Προπλατωνική περίοδο, οι διάφορες έννοιες του Είναι είχαν σαν τελικό προορισμό τον μοναδικό σκοπό, το να κάνουν κατανοητό το Γίγνεσθαι. Η ανάπτυξη της Προσωκρατικής σκέψης χαρακτηρίζεται από τη διαρκή αναφορά στο Γίγνεσθαι και καθορίστηκε από την ανάγκη να νοηθεί το Είναι με τρόπο που όχι μόνο να συμβιβάζεται το Γίγνεσθαι μαζί του αλλά και να εξηγείται από αυτό. 

Οι Ελεάτες και πρώτος ο Ηράκλειτος απείχαν από την ενεργό πολιτική ζωή εκδηλώνοντας απέχθεια και ενίοτε αηδία. «Άπαντας απάγξασθαι ανήβειν καταλιπείν» είχε διαμηνύσει ο Ηράκλειτος στους εκπροσώπους της Εκκλησίας του Δήμου που του ζητούσαν να αναλάβει ηγεμονικά καθήκοντα στην πόλη –κράτος της Εφέσου. Δηλαδή να πάνε όλοι να κρεμαστούν να λάμψουν από την ανυπαρξία τους. Όμως αν και είχαν περιφρονητική διάθεση απέναντι στο πολιτικό γεγονός, δεν είχαν εξοβελίσει από την δημιουργική τους σκέψη τον κοινωνικό παράγοντα. 

Γι αυτό στον αιώνα που ακολούθησε, δηλαδή στον 5ο π.Χ., θα δούμε ότι το πλατωνικό Εν δεν επιδέχεται κανενός κατηγορήματος λόγω της ολιστικής του κατάστασης, δηλαδή λόγω της παραδοχής να συνέχει τα πάντα εντός του. Στον πλατωνικό «Τίμαιο» τούτος ο κόσμος είναι ένας ενιαίος ζωντανός οργανισμός που έχει μία «Ψυχή». Βλέπουμε δηλαδή στο πιο γνωστό πλατωνικό έργο σαφή αναφορά στην ψυχολογική διάσταση γύρω από την σχέση του Ενός και του Γίγνεσθαι στα πλαίσια της γενικότερης κοσμολογίας.

Εισάγεται η έννοια της κοσμικής ή συμπαντικής ψυχής, ώστε σήμερα να αντιπαραβάλουμε τόσο τον Πλατωνικό κόσμο των ιδεών όσο και την κοσμική ψυχή, με τα σύγχρονα συμπεράσματα της αναλυτικής ψυχολογίας περί συλλογικού ασυνειδήτου, καθώς και με την συλλογική κοσμική γνώση, την αποθηκευόμενη και συσσωρευόμενη ως μνήμη στο DNA, όπως θεμελιώνεται από τους σύγχρονους νευροβιολόγους ερευνητές.

Αφού λοιπόν η κατοχή και η διαχείριση εξουσίας είναι μια διαρκής κατάδυση στην συλλογική κοσμική γνώση και μια συνεχής αιώρηση του ατομικού συνειδητού στην κοσμική ψυχή, συμπεραίνουμε ότι ο κατέχων εξουσία, διαρκώς μάχεται ανάμεσα στην Σκύλα και την Χάρυβδη του ατομικού συνειδητού και του συλλογικού ασυνειδήτου. Δυνάμεις αμφότερες άγνωστης έως σήμερα αναλυτικής υφής αλλά γνωστές ως υπάρχουσες και επαρκώς επιστημονικά προσδιορισμένες και αναγνωριζόμενες ως έχουσες ανυπολόγιστα τεράστιες δυνάμεις. 

Έτσι, στον διαρκώς μαχόμενο κάτοχο εξουσίας, ανοίγεται ο δρόμος της εξατομίκευσης, δηλαδή της συνεχούς προσπάθειας εξουδετέρωσης του αποπροσανατολισμού, ενεργοποιώντας τις δημιουργικές δυνάμεις του υποσυνειδήτου του και ενσωματώνοντάς τες συνειδητά στο σύνολο της ζώσας ψυχής, ατομικής και συλλογικής, με την πρώτη να κάνει συχνές καταδύσεις στην δεύτερη, ενίοτε επώδυνες. Η επιτυχής εξατομίκευση θα σταθεί η ικανότητα απελευθέρωσης από τις παγίδες της ενστικτώδους φύσης, με εμβάθυνση και διεύρυνση της συνείδησης, μέσω της ανάδυσης των ασυνείδητων περιεχομένων της στο φως της συνειδήσεως. Σταδιακά θα αποκόπτονται τα τυχόν συμπλέγματα, θα ρηχαίνουν οι ζωώδεις ενορμήσεις και θα αραιώνουν οι πάσης φύσεως απωθήσεις της συνειδήσεως. 

Το δε ενσυνείδητο, θα αποτελεί το διαμετακομιστικό κέντρο για όλες τις μεταβάσεις που θα έχουν δομικό ρόλο στο υπερεγώ, κινούμενες από το υποσυνείδητο προς το συνειδητό, όπως και για όλες της καταβάσεις τις στοχεύουσες στην ταφή δυσχερών ενστίκτων στην ένστικτη ζωώδη φύση, με αφετηρία το συνειδητό και με τελικό προορισμό την ταφή στην χώρα της οριστικής ασυνείδητης λησμονιάς. 

Με την εξατομίκευση να οδηγεί στην ψυχική εξέλιξη και στο υπερυψωμένο ανθρώπινο ον, το πνευματικό ον, που υπερβαίνει την κοινή, ζωώδη και άμορφη φύση, ανοίγει ο δρόμος για την αυτοπραγμάτωση. Ο κάτοχος ή χρήστης της εξουσίας αποκτά τότε πλήρη επίγνωση της κατεχόμενης δύναμης, ενώ συγχρόνως βλέπει ότι αυτή μπορεί να εκδηλώνεται με ποικίλα κοινωνικά ανύσματα, συχνά δυσχερούς αποτελέσματος, ενίοτε δε και με αντίθετα ή και με κατ’ επίκληση αντίρροπες ροές. Διαπιστώνει ραγδαία αύξηση της δύναμης και μαζί του συνεπαγόμενου κινδύνου. Βρίσκεται ένα βήμα πριν την αλαζονεία αλλά ταυτόχρονα πατάει και στο κατώφλι της αυτογνωσίας. Έτσι, θα τον δούμε να μπαίνει στην επιθυμία αύξησης και εμπλούτισης της ήδη κατεχόμενης εξουσίας. Συνεπώς πυροδοτείται εύκολα η εξακόντιση της βούλησης για δύναμη και η ολιστική διάθεση στην κατοχή και στην διαχείριση της εξουσίας. 

Επομένως είναι ευνόητο να αναζητήσουμε την ψυχολογική βάση, τόσο στην ολιστική διάθεση της εξουσίας, όσο και στην τάση τα μέρη της να συνέχονται και να συνενώνονται, ώστε τελικά σε ικανό ποσοστό να είναι ομογενοποιημένες, οι τρεις διακριτές μορφές εξουσίας. Η δύναμη της βούλησης και η βούληση για δύναμη, όπως περιγράφεται από τον Νίτσε και από τον Σοπενχάουερ αντίστοιχα, βασίζονται εδώ, στην φιλοσοφική αναζήτηση της ψυχονονίας της προκύπτουσας από την αντιπαλότητα μεταξύ της αρχής της ταυτότητας και της αρχής της ετερότητας, όπως πρώτος μας τα περιέγραψε ο Πλάτων. Το πολιτικό και κοινωνικό Γίγνεσθαι ως συνισταμένη της βούλησης για δύναμη και της προκύπτουσας δύναμης της θελήσεως, συναποτελούν τους συνδιαμορφωτές, στην διατήρηση της διάκρισης των εξουσιών και στην εξέλιξη της συνισταμένης δομής τους ως ενιαίας και αδιαίρετης πηγής ιστορικότητας.

Τελικά αυτές τις μορφές του Γίγνεσθαι, πράγματι θα πρέπει να τις δούμε ως διακριτές, ως συνεχόμενες, ως αλληλεπικαλυπτόμενες, ως εμπλεκόμενες ή ως εφιππευόμενες; Σε κάθε ενδεχόμενη απάντηση, θα κληθούμε να δώσουμε και μια ψυχολογική ερμηνεία ή έστω και μια επεξηγηματική εκδοχή της νόησής μας. Ο κάτοχος της εξουσίας διαπιστώνει βιωματικά την ισχύ του Γίγνεσθαι. Η ψυχή μπαίνει σε φάση ταλάντωσης μεταξύ διατήρησης του διακριτού και ενσωμάτωσης των συνιστωσών της εξουσίας στην κατεύθυνση του ενιαίου, δομώντας το Εν. 

Σύμφωνα με την διήγηση του Τιμαίου, ο Δημιουργός αρχικά αναμειγνύει την Αμέριστη Ουσία και την Μεριστή Ουσία και δημιουργεί την Ενδιάμεση Ουσία. Κατόπιν αναμειγνύει το Αμέριστον Ταυτόν (δηλαδή την Αμέριστη Ταυτότητα) και το Μεριστόν Ταυτόν (δηλαδή την Μεριστή Ταυτότητα) και έτσι δημιουργεί την Ενδιάμεση Ταυτότητα. Έτσι, βλέπουμε ο Πλάτων να καταρρίπτει τα στεγανά και τα πάσης φύσεως όρια, στην προσπάθεια κοσμολογικής ερμηνείας του κόσμου, ορίζοντας την ύπαρξη των ενδιάμεσων στοιχείων ουσίας και ταυτότητας. Σηματοδοτεί την λήξη του απόλυτου στο οποίο προσέβλεπαν οι Προσωκρατικοί και εισάγει τα νεότερα μαθηματικά των μέσων όρων, των αναλογιών και των συνόλων, ή τουλάχιστον τα θεμελιώνει με σταθερές βάσεις. 

Ούτως και η ισχύς η απορρέουσα από την επίγνωση της υφιστάμενης εξουσίας, διαχέεται εύκολα σε ενδιάμεσους βαθμούς ανάδευσης των τριών πρωταρχικών και θεμελιωδών συστατικών της, ώστε να διαπιστώνουμε ότι δεν υπάρχει η έννοια του απολύτου, ούτε στην ιδιοσυστατική φύση της μιας εκάστης μορφής εξουσίας ούτε στα όρια που τις διακρίνουν, τα οποία στερούνται της απόλυτης ευκρίνειας. 

Σήμερα η σύγχρονη φυσική των υποατομικών σωματιδίων φαίνεται να έρχεται να δικαιώσει τον Πλάτωνα, ο οποίος δεν σταμάτησε την αναζήτηση της κοσμικής ψυχής στο επίπεδο της ουσίας και της ταυτότητας, αλλά έκανε και τα πρώτα βήματα στην ανάπτυξη του διαφορικού λογισμού και στην υπόδειξη της γενικής θεωρίας της σχετικότητας. Αναμειγνύει το Αμέριστον Θάτερον (δηλαδή την Διαφορά) και το Μεριστόν Θάτερον (δηλαδή την Μεριστή Διαφορά) και έτσι δημιουργεί το Ενδιάμεσο Θάτερον. 

Μεταφερόμενοι από την κοσμολογία στην πολιτική φιλοσοφία, ως αναγνωρίσαντες πλέον το ενιαίο συμπαντικό γίγνεσθαι, θα εισηγηθούμε την μη ευκρινή διάκριση των εξουσιών, αφού ενυπάρχει παντού και πάντα το Ενδιάμεσο Θάτερον, τόσο στην στοιχειώδη δομή της ύλης, όσο και στα ψυχολογικά δεδομένα της ατομικής ψυχολογίας, όπως πρώτος τα εισηγήθηκε ο Άντλερ. Κάνοντας ένα βήμα πιο πέρα, το Ενδιάμεσο Θάτερον θα το δούμε ως νομοτελειακό δεδομένο τόσο στην ψυχανάλυση κατά Φρόιντ όσο και στην αναλυτική ψυχολογία κατά Γιουνγκ. 

Συνεχίζοντας ο Πλάτων μας λέει ότι ύστερα ο Δημιουργός ενώνει τα τρία προηγούμενα ενδιάμεσα προϊόντα σε μίαν οντότητα, που είναι η Ψυχή του Κόσμου. Ας σημειωθεί ότι οι τρεις έννοιες της πλατωνικής ψυχογονίας, η Ουσία, το Ταυτόν και το Θάτερον, δεν επεξηγούνται περαιτέρω σε κανένα σημείο του «Τιμαίου». Πράγματι, οι τρεις μορφές εξουσίας ως δημιουργικές συνιστώσες ενός έννομου, πολιτισμένου και πνευματικά καθοδηγούμενου ανθρώπινου κόσμου, δεν μπορούν να υπάρξουν αφ’ εαυτών. Η ύπαρξη μιας εκάστης ως διακριτό Εν, απαιτεί την συνύπαρξη της καθεμιάς από τις άλλες δυο. Άλλως δεν ποιείται το Γίγνεσθαι και συνεπώς δεν μπορεί να υπάρξει καμία δημιουργία, οπότε και η ύπαρξη κοσμικής ψυχής καθίσταται ανεδαφική και άτοπη. 

Η ψυχή του κόσμου, είτε την δούμε ως ουσία κοινωνικού ή θρησκευτικού περιεχομένου είτε ως κοσμολογικό συστατικό είτε ως αόρατο κοσμικό ιστό, όπως αναφέρει ο Γιουνγκ στο διάσημο βιβλίο του της συγχρονικότητας, είτε την θεωρήσουμε ως κοσμικές ενεργειακές χορδές, κατά την σύγχρονη κοσμολογία των παράλληλων και διαστελλόμενων συμπάντων, απαιτούν την ένωση. Μόνο το αξιωματικό δεδομένο της ένωσης των υποτιθέμενων διακριτών μορφών εξουσίας, διασφαλίζει την ύπαρξη της εξουσίας ως υποκείμενου του Γίγνεσθαι, όπως και αν το θεωρήσουμε και από όποια οπτική σκοπιά το επισκοπήσουμε, είτε ως υποκείμενο κοινωνικής μορφοποίησης είτε ως φορέα δημιουργικής ενεργοποίησης του συλλογικού ασυνείδητου είτε ως φορέα επεξεργασίας της ιστορικής πνευματικότητας.    

Η Ψυχή του Κόσμου λοιπόν αποτελείται από τρία απαραίτητα ενδιάμεσα συστατικά. Η ενδιάμεση ουσία είναι αυτή που εξασφαλίζει στην ψυχή την οντολογική της ιδιαιτερότητα, το γεγονός δηλαδή ότι βρίσκεται ζωντανή ανάμεσα στις αμετάβλητες ιδέες και στα μεταβαλλόμενα αισθητά. Το Πλατωνικό αυτό δεδομένο βλέπουμε να έχει την πλήρη εφαρμογή του στην διακυβέρνηση μιας πολιτισμένης έννομης σύγχρονης πολιτείας. Με αμετάβλητη ιδέα την Δικαιοσύνη και με μεταβαλλόμενα αισθητά τα συμβάντα πάσης φύσεως που καθημερινά πολιορκούν τις αισθήσεις μας, διαπιστώνουμε την ανάγκη ύπαρξης της εξουσίας ως εγγυήτριας της κοινωνικής συνοχής και της πολιτισμικής γαλήνης, όπως και την ανάγκη διάκρισης των εξουσιών ως βήμα διασφάλισης της Δημοκρατικής βάσης ενός πολιτεύματος πολιτισμένης διακυβέρνησης. Ταυτόχρονα, η αναγκαιότητα του ενδιάμεσου θάτερου ως συνεκτικής και συγκολλητικής ύλης της συμπαντικής ψυχής, σημαίνει την απαραίτητη συνύπαρξη θολών και μη ευκρινών ορίων στα όρια των συνιστωσών εξουσιών μιας Δημοκρατίας ή οποιουδήποτε άλλου πολιτισμένου πολιτεύματος.

Επομένως, αυτό που θα διασφαλίσει την Δημοκρατική φύση ενός πολιτεύματος διακυβέρνησης στην ανθρώπινη κοινωνία δεν είναι η εξασφάλιση της διάκρισης των εξουσιών, αφού αυτή ούτως ή άλλως θα είναι μη ευκρινής, αλλά η επιτυχής αυτοπραγμάτωση και η επίτευξη της αυτογνωσίας των κατόχων και διαχειριστών της εξουσίας, ούτως ώστε η θέληση για δύναμη να μην καταλήγει σε αλαζονεία και η δύναμη της θέλησης να μην οδηγεί σε τυραννικές εκτροπές το πολίτευμα, διατηρώντας τοιουτοτρόπως την συμπαντική ψυχή ενεργό, ζωοποιό, δίκαιη και ειρηνοποιό. 

Υπό το πρίσμα των ως άνω αναζητήσεων με τις καταδύσεις στα συγκλίνοντα γνωστικά πεδία της φιλοσοφίας και της ψυχολογίας, συμπεραίνουμε ότι η διαφθορά εννοούμενη ως εκτροπή της εξουσίας από τους αξιωματικούς κανόνες της ευκοσμίας και της δικαιοσύνης σε μια ευνομούμενη έννομη πολιτεία, έχει βάση στην σύγχυση των τριών συνιστωσών δυνάμεων κοινωνικής συνοχής και δημοκρατικής διακυβέρνησης, απορρέουσας όχι μόνο από την προϋπάρχουσα θολή διάκριση των εξουσιών, αλλά από τις ψυχολογικές διαταραχές τις υφιστάμενες κατά την πορεία αυτοπραγμάτωσης των πολιτών των κατεχόντων και των διαχειριζομένων εξουσία. 

Δηλαδή η διαφθορά συνιστά προβλέψιμη εκτροπή της ωρίμανσης της ανθρώπινης φύσης αν η ψυχογενής υπόστασή της διαταραχθεί κατά την μακρά πορεία της αυτοπραγμάτωσης και δεν καταφέρει να βρει την αυτογνωσία ως στόχο. Η αυτογνωσία είναι τελικά η πηγή που αναβλύζει το αντίδοτο κατά της διαφθοράς. Όσον αφορά με ποιόν τρόπο συνέχονται οι μορφές εξουσίας και κατά πόσον επιρρεπής είναι η κάθε μορφή της εξουσίας στην εγγενή τάση για διαφθορά της ανθρώπινης φύσης, αυτό προς το παρόν θα το παραλείψω, λόγω του μεγάλου όγκου κειμένου, αλλά έχω πρόθεση να τα αναφέρω σε μελλοντική μου εκδοτική προσπάθεια. 

Αυτό που τώρα θέλω να τονίσω με αυτή την ανάλυσή μου είναι ότι τα άτομα της εκτελεστικής εξουσίας και ιδιαίτερα αυτά που λειτουργούν μέσα σε ελεγκτικό περιβάλλον, έχουν τον μεγαλύτερο βαθμό συνυπάρχουσας αλληλοεπικάλυψης εξουσιών και συνεπώς μια ανεπιτυχής πορεία αυτοπραγμάτωσης ανεξαρτήτως ψυχολογικού γενεσιουργού αιτίου, θα αποκλείσει εντελώς την κατάκτηση της αυτογνωσίας, έστω και μερικώς, οπότε η εκδήλωση διαφθοράς σε αυτές τις περιπτώσεις θα είναι δεδομένη ως ντετερμινιστικά προβλέψιμη.

 

Γεώργιος Χατζηαντωνίου